God jol!

Gåvene er kjøpte, pakka og sende. Julekorta er komponerte med sine faste, tilklypte turbilete og meir eller mindre gjennomtenkte formuleringar. Pinnekjøtet er salta og røykt, kappa og klart – eller i alle fall kjøpt inn... Juletreet står på fot i garasjen, klart til å bli pynta i stova på vetlejulaftan. Ski til store og små, til fjellturar og langrennsløyper, både til mose-og-lyng-skitilhøve og til praktfulle snøforhold, står preppa og klare i kjellaren.
..........For dei yngste går dagane trått no, men for andre av oss fyk tida så det neimen ikkje er riktig klokt. Sist veke var eg på fire juleavslutningar på to dagar, og ein kollega sa det rett ut: 'Denne veka har eg rett og slett ikkje tid til å gå på jobb'. Jula er altså like om hjørnet, og me kan like godt gjera det beste ut av ho. Me tek sats og fyller opp bilen frå golv til skiboks, og køyrer heim til farmor og tradisjonsrik julefeiring denne gongen.
..........Det er ikkje anna å gjere enn å takke alle, kjende og litt mindre kjende, for kjekke kommentarar og synsmåtar og gode møte i året som har gått, og vone at me får eit like godt 2010 som 2009. Huhei!

God jol til deg
og god jol til din bror,
god jol til di syster
og til far og til mor.
God jol til ein nabo
og han utpå fyret.
God jol til ein sjømann
og til ein utan hyre.
God jol til dei små og
til dei som er store.
God jol til dei snille
og dei under bordet.
God jol til dei fire
som syng bass i koret,
og god jol til han polske
som vaskar kontoret.
    
God jol, Arne Hjeltnes (Sumaren eg fylte diesel, 1993)

For å seia det sånn

I år har eg hatt mange kjekke samtalar med leiarar og tilsette i bedrifter som på eitt eller anna vis arbeider med energisparing eller produksjon av fornybar energi. Eg har vore ute etter deira, respondentane, sine syn på tema eg er oppteken av. Då er det viktig å nytta tida godt, tenkjer eg alltid i slike settingar, sidan eg endeleg har greidd å stabla på beina eit møte med dei. Me har ikkje tid til så mykje utanomsnakk, travle som me er. Lista over spørsmål, intervjuguiden, er utforma slik at eg skal hugsa å sveipa innom flest mogleg tema i timen som er sett av. Sidan eg tek samtalane opp på band, kan eg liksom dura i veg med problemstillingar og oppfylgingsspørsmål – utan å tenkja på at svara skal hugsast eller noterast undervegs.
..........Til saka: For å få fullt utbyte av intervjua, og for å kunne bruka sitat, brukar me som regel å skriva dei ut. Dette er ein tidkrevjande jobb. Difor nyttar forskarar iblant studentar eller andre til å gjera jobben for seg. Eg har bestemt meg for å gjera dette sjølv, og har i løpet av fyrste halvdel av adventstida oppdaga at hovudfrustrasjonen min ikkje handlar om at jobben er tidkrevjande. Nei, det verste er nemleg å oppdaga alt eg sjølv har sagt undervegs i desse samtalane. Sa eg det verkeleg slik, tek eg meg i å tenkja. Arrgh, men kvifor sa eg ikkje heller…? Det er nærast uuthaldeleg å få greie på korleis eg eigenleg uttrykkjer meg i enkelte samanhengar. Og eg tenkjer berre ein ting: Dette må eg då læra av! 
..........Ta til dømes frasa ’for å seia det sånn’. Sjølvsagt har eg ofte tenkt at andre slengjer ut denne frasa i aust og vest. Dei hengjer ho gjerne på til slutt i ei setning, som ein vindskeiv, utsliten og haltande tilhengjar på ein elles moderne og elegant køyredoning. Enkelte har jamvel late ho falle ned på papiret gjennom pennen eller inn i pc-skjermen via tastaturet. Då burde dei heller ha skrive det sånn, då, har eg tenkt. No har eg altså avslørt meg sjølv: Eg er ein av dei som nyttar mange fyllord, og eg veit sanneleg ikkje om eg likar det.
..........At det munnlege språket er prega av spontanitet er kanskje det som skil det mest frå skriftspråket. Me tenkjer ikkje like mykje over korleis me formulerer oss når me pratar som når me skriv. Det fører ofte med seg mange fyllord, eller pragmatiske partiklar og uttrykk som dei gjerne vert kalla i språkvitskapen. Men dersom me seier noko på ein så uklar måte at me er nøydde til å slengja på desse orda, burde me vel heller bruka fem sekund ekstra på tankeverksemd, burde me ikkje? Me ville finna ein rettare måte å seia det på, og trongen for slike innhaldslause ord og fraser ville opphøyra? Sjølvsagt ser eg verdien av slike fraser i enkelte samanhengar, men då må det vera i fråsegner som tillet slikt. Til dømes når me beskriv eitt eller anna ved hjelp av metaforar. Då set me gjerne på ’for å seia det sånn’ for faktisk å forklara at me seier noko på ein alternativ måte. Då kan me seia det sånn. Me seier kanskje at 'det vert som å setja bukken til å passe havresekken, for å seia det sånn', viss me talar om å låne bort nyesykkelen til ein notorisk kjeltring som me slett ikkje stolar på. Ei viss mengde fyllord er elles naudsynte i talemålet vårt. Berre tenk på kor slitsamt det ville vera å halde praten i gang med einkvan som korkje nøla eller la inn forsterkande eller dempande fyllord mellom dei målretta innhaldsorda!
..........Det har nærast vorte ein mote å setja på dette forklarande, eller endå verre; orsakande, tillegget når me snakkar. For min eigen del trur eg det i tillegg har vorte ein real uvane. Gjennom å skriva ut nokre av intervjua mine har eg altså bestemt meg for å slutta å seia det sånn i tide og utide. Frå no av skal eg heller bruka hjernens funksjon til å luka ut både denne og andre keisame fraser der dei ikkje trengst. Spark meg på leggen og køyr olbogen hardt inn i sida mi, alt du berre greier, neste gong du høyrer meg seia: 'liksom', ’skulle eg til å seie’ eller ’viss du skjønar kva eg meiner'. Skjønar?

Vinterlengt

Sjeldan har huslyden stått meir samla og sterkt bak kravet om snø som no. Hausten har vore finfin, han, men dei siste vekene har me stadig oftare slege eit slag for kvite vidder, faste skispor og kuldegrader. For snøen på tunet, nedpressa av trakk og breie piggdekk. For snøen på tunbjørka attom garasjen, og for snøen som nyfallen heng på skogen mellom husa i bygda. Jamvel for snømåkedugnad i blåtimen nede på fellesplassen og dugnad for å få i gang skitrekket på Kleppa har me slege eit slag. Det var difor jubel i heimen måndagskvelden, for under kveldsmaten kunne me tydeleg sjå at det snødde under gateljoset nedom huset. Jess!

   

Yngstemann var kjapt ute, grytidleg i går, i berre boxeren, for å sjekke snøstatus på tunet. Etter kvart som det byrja lysne og gjengen kava ut dørene for å oppsøkje jobb og skule, kunne også me andre slå fast at det iallfall var kvitt ute. Rett nok ikkje mange centimetrane med snø, ok, men kvitt. Og kontrasten frå dagen før på same tida var så utruleg stor. Vekslinga mellom årstidene er jo halve moroa her til lands, og særleg når ein mørk haustkveld over natta vert forvandla til ein ljos og vakker vintermorgon er endringa enorm. Overgangen frå november til desember kunne knapt vore betre. Smørjekofferten står klar og skikleda er henta fram. Og det vert hyppig sjekk av snøtilhøva på lokale skidestinasjonar sine vevsider i dagane som kjem, kan eg love...
  
Julemånaden er altså godt i gang alt, og Man.United-kalenderen på kjøkenet er for lengst bladd over på siste arket (yngstemann lovleg tidleg ute der òg). No tek julerushet for alvor til, og eg merkar at folk rundt meg, både på jobb og på fritida, ikkje køddar med jula. Korte leveringsfristar i jobbsamanheng er berre for barnemat å rekne når eg tenkjer meg om. Då er det viktig å manøvrere skuta slik at ein får gjort dei rette prioriteringane: Juleshopping eller ælghufs med teknekten? Julereingjering eller intervalløkt ilag med husbyggjaren? Julekortskriving eller prøvesmaking av årets juleøl med gode grannar i stova? Det er vel tida for å gjere litt av alt, ikkje anten/eller - og det er mange av oss som gjerne supplerer lista over viktige gjeremål med snømåking i oppkøyrsla og skiprepping i kjellaren. Men då held det altså ikkje med fagre lovnader om ein blå desemberhimmel og tindrande klare netter heile veka til endes. Nedbør!
  
Vinterlengt
  
snart kjem snøsneglane
fram att
spiralkrulla ligg dei og ventar
på måneskinnet
og knitreglitresnøen
  
Snart vinter, Fjordsymjaren (24.11.2009)