Sundagsfrukost

Ein sundagsmorgon tidlegare i haust var det også slik: Bergens Tidende hang på tverrbjelken fremst på postkassestativet i staden for å vere oppi postkassa. Tenkte liksom ikkje over det då. Det vart berre nemnt - og gløymt att med det same. I dag kjende eg det vart freistande å sjekke korleis BT i grannepostkassene hadde det. Og jau; dei låg oppi kassene sine, slik aviser vanlegvis gjer! Kylte nedi i full fart av eit travelt avisbod ein svart novembermorgon, gjerne i lag med andre aviser, reklame og ymse brevskap frå laurdagen (grannar på helgetur, altså). Hm, men her hang altså sundagens avis. Sirleg bretta. Truleg etter at einkvan har teke ein rask tur gjennom ho på morgonkvisten. Klar for at nyfikne bebuarar i huset 25 m. unna skal kunne gje seg i kast med hovudoverskrifter, kommentarar, magasindel, TV-programoversyn - men aller fyrst krangle om kven som fyrst får sportssidene til slutt i hovuddelen.

No er den vesle aviskrigen på kjøkenet kanskje ikkje fullt så intens som eg kan hugse han var laurdagsmorgonane då eg sjølv var 12-14 år, før sundagsavisene si tid, må vite, men han er her. Kvar gong. Og eg kjenner eg likar han. For det skapar diskusjonar om kven som vann aviskrigen sist, og enno viktigare fører han med seg disputtar om ulike oppslag inne i bladet. På 80-talet lurde eg meg til å hente avisa for å leite etter stoff om Eirik Kvalfoss og andre vesser på idrettsbana, Neil McLeod og andre tøffe Brannstjerner og elles ski- og fotballstoff godt dekka i by- og regionavisene. Gjerne både BT og BA. Ho eller han som henta hadde makta. Broderen sur. På veg innatt i dag. Uknytte fjellsko i glatt oppkøyrsle. Før eg stikk avisa under armen for å få plass til nokre vedskier frå garasjen, konstaterer eg at avisa ser heilt urørd ut. Ingen har bølla med ho. Det er korkje rive i ho eller lagt att tyggis, snus eller eh, noko anna i ho. Einkvan har heilt enkelt bladd gjennom og hengt ho fint opp. Som sist.

Alt er vel, og eg byrjar tenkje på kva det no var for ein diskusjon som la beslag på bortimot heile frukosten sist sundag, då eldstesonen vel hadde kome inn med BT. Ahh, jau, det stemmer jo; med røynsler frå ungdomstid i Hardanger og på Voss sette me vel nærast opp ei lita liste over motargument mot sundagsspaltist Georg Arnestad sitt positive innlegg om konsekvensane av bygdekranglar. Intense og sterke bygdestridar i Hordaland på 80- og 90-talet handla m.a. om nedlegging av skular, jepp, med ukvemsord og høg temperatur. Men mykje verre var det når personar vart hengde ut i politisk nominasjonsstrid med bakgrunn i bygdemotsetnader. Og borna deira fekk ein stempel i panna på ungdomskulen i kommunesenteret - der bygder og dalføre møt(t)est kvar dag. Det verka som 'alt' var lov å seie om ho eller han frå motstandarbygda – med heimel i at vedkomande kom frå eh, motstandarbygda! Og; konsekvensar av konfliktfylde nominasjonsprosessar er det forska på.

Det stemmer truleg at kommunereforma i 1964 må bere mykje av skulda for dagens bygdestridar. Talet på kommunar vart redusert frå over 700 til 454, og det gjekk ikkje føre seg utan sverdslag. I mange kommunar på Vestlandet er gamle grenser nærast forsterka, og me opplever vel, etter 8 år i fjordfylket, at dei er minst like synlege her som i fylket i sør. Kva skal vere i sentrum og i periferi i kommunen? Kva skal vere i den indre eller ytre delen, i dei lange dalane eller ved fjorden, på aust- eller vestsida? Generelle rammer for bygdestrid. Nei, kan hende er ikkje bygdestridane berre eit vonde, dei kan truleg føre med seg sunn konkurranse og mang ein kime til by- og bygdeutviklingsarbeid lokalt. Men mange stader er dei aller mest eit vonde. Bygdestridar som går i arv frå generasjon til generasjon, trass i innflytting og utflytting, høgare utdanning, glokaliserte bygder og eit moderne næringsliv, syner at striden ofte stikk djupt. Striden vert eit uoverstigeleg hinder mot utviklinga av framtidsretta samarbeidsløysingar lokalt - og byane ler av naboar i distrikta som tilsynelatande hatar einannan for bagatellar sett i ein nasjonal og global samanheng. Om Høgre kjem til makta etter Stortingsvalet, vert kommunesamanslåing eit heitt tema. Kva vil ikkje kunne blusse opp av gamalt agg? I alle høve trur eg det er duka for mange og opprivande bygdestridar også dei neste 20 åra, og det uroar meg. Det gjev meg slett ikkje ei trygg kjensle av at 'jau, men det er jo nett dette som skal til for å skape ei sunn bygdeutvikling her hjå oss!' Og så diskuterte me om det er by(gde)strid når det 23 år gamle stortalentet Tomasz Sokolowski nyleg mottok drapstruslar frå Lyn-bastionen etter å ha hatt lunsj med ein oppkjøpar frå erkerivalen Vålerenga?

Men kvar var eg? Jau, på veg innatt med avis og bjørkeved. Noko saknar eg ved tida i lågblokk i Groruddalen. Men eg saknar ikkje låste postkasser, låste lofts- og kjellarboder, to ulike låsar på ein og same sykkel (ikkje berre fordi han var dyr, ny og kul, men fordi nokon uansett ville ta han om han stod laus!).
-Men det er vel å gå for langt å seie at det er difor me har valt å bu i ei vestlandsbygd, fordi det er koseleg at ein av grannane våre tjuvles avisa vår på veg heim frå Cafe Herman, meiner eg? Berre nokre dagar sidan temaet var framme under vitjing i stova, og fleire var inne på avgjerande faktorar som jobb, vener, trivsel for borna og ei rekkje gode bygdekvalitetar. Ho held fram: -Ja, for ingen snakka vel om postdelingsmodellen hin kvelden, her? -Nei, eg veit, men det er pinadø ein grunn til å bli - og du; kven trur du det er? Sundagsfrukost i enden av november...

Snødokumentasjon

Vinteren er endeleg komen til Sogn, og fyrste skiøkta er altså bak oss. Huslyden på skøyteski på knitrande kaldt føre i Leirdalen laurdag. Flotte tilhøve for langrenn og leiking, noko dei frammøtte stadfesta. Yngstesonen kommenterte nett det i bilen heim. -Her var mange som var skikkeleg proffe på ski, og så var her ganske mange som hadde akebrett. Me er liksom ein stad midt i mellom, me... Ein god observasjon.

Halve huslyden på fjellsko til Kalbakk sundag. Sundagsturen for å undersøkje, og etterkvart slå fast, at nokre rundar med snøscooter ville ha gjeve fine tilhøve for langrennstrening også i heimbygda. For over 4-500 moh. er det faktisk bra med snø no!

-Men de veit, dei er så ivrige inne i Bjørn IL, kjem det frå ein Syril-veteran, iført fjellski, då han høyrer at det har vore delegasjon til Jostedalen laurdagen. -Ja, ivrige tilretteleggjarar og verkeleg store talent i sporet, mann, kjem det frå ein annan som korkar ut blåswixen. -Ja, jo, de har jo rett i det, for all del, men snart er me vel i gang i nypreparerte løyper her òg, er me ikkje? Høyrer sjølv vona i røysta mi. -Jau, men då må me alle syne overfor løypeprepparane våre at snøen er her, for vanlegvis er dei ikkje seine om å vere på plass når dei vert merksame på at den kvite heilagdomen har passert 35 cm. oppe i Kjeringi Open-traseen! Herved freista dokumentert med æh, telefonkamera.

Kjekt på ski, sjølvsagt, faktisk veldig moro - men også ei grusom påminning om at langrenn inneber noko meir enn springing. Det impliserer nemleg bruk av armar, og korkje biceps- eller tricepstreninga har vel vore eh, prioritert i haust. Og morgonen etter fyrste skiøkta er det som regel hardt nok å lyfte kaffikoppen og ostehøvelen. Slik også i år.

Og då var det kanskje like greitt at sundagsturen innebar snøstibrøyting til fjells i djup nysnø? For då fekk iallfall armane konsentrere seg om snødokumentasjonen! Og så lurde eg litt på om eg ratt skulle sitere Petter Northug jr., som i helga opna verdscupsesongen med ein gnistrande pallplass i Gällivare. Venlegvis så sjølvsikre Petter vedgjekk at han mot slutten denne gongen: 'var helt svimmel og helt i ørska, og jeg måtte helt ned i kjelleren'. Så gale var det ikkje med oss på laurdag, langt i frå. Det kjem vel endeleg fleire høve til å bruke nett det sitatet framover, er eg redd...

Sesongpremiere

Las i veka at ho har sigra i minst eitt av renna under opningshelga dei siste seks sesongane, og jamen vann Marit Bjørgen, Rognes IL, både 10 km skøyting og 5 km klassisk på Beitostølen i helga òg. Og så er det moro at eh, gamle Geir Ludvig Aasen Ouren, Oddersjaa SSK, vann 15 km skøyting – for han er jo fødd i ’73. På trass av at eg ikkje har sett renna laiv, har eg alt fått med meg opningsfart, mellomtider, smørjeevalueringar, formvurderingar og sjølvsagt ei mengd resultat. Eldar Rønning, Skogn IL, vann 10 km klassisk sundag (etter ein ti-dagars mageinfeksjon) og Petter Northug, Strindheim IL, og mangeårig skijente i talentskorpa, Marthe Kristoffersen, IL Varden, vann sprintkonkurransane fredag. Talentfull vossing, Sjur Røthe, Voss IL/Team Manpower, innfridde i konkurranse med dei beste. Det same gjorde Roger Aa Djupvik, Hyen IL og Odd Bjørn Hjelmeset, Fjellhug/Vereide IL. Lovar godt. Formstadfesting. Skremmevarsel til Italia, Sverige, Finland og Tyskland, jepp! Og sjølvsagt er trua fram mot verdscupopninga i Gällivare og VM på ski i Liberec i Tsjekkia i månadsskiftet februar–mars styrkt. Alt vel.

Sein sundagskveld. Pc-ar i fanget. Frå kvar sin sofa. Eg fyrst ut:
–Eh, du, den Skippagurra-videoen, tykte du han var morosam?
–Nei, det kan eg vel kanskje ikkje seie, akkurat. Men han var jo ikkje veeeldig morosam den der Brå-etterlikninga til Petter Northug, heller. Kva tykte du om russarvideoen, då?
–Nei, tja, eg har jo berre sett nokre få glimt. Tenkjer vel at dei gjer seg sjølve ei bjørneteneste ved på denne måten å stadfeste at toppidrettsfolk kan verke ein smule, kva skal eg seie, enkle og lite reflekterte. Det var vel eit par av desse unge skidamene som ikkje akkurat hadde historia om grensetrafikken i Finnmark klart føre seg her, var det ikkje? Og Tana-samfunnet har vel etter kvart fått nok pes?
–Men er det ikkje berre eit teikn på å vere humørlaus og lite open for spenstige sprell frå trauste og kjernesunne langrennsjenter dersom du no skuldar dei for å medverke til stigmatiseringa som mange russarar vert utsette for her til lands?
–Hæ, humørlaus og gamaldags syting over at skidamer skal te seg sømeleg, meiner du? Æsj, men eg har jo mange med meg som meiner det same, då. Du fekk vel med deg Yvonne Algrøy og Vekevridd i BT-magasinet laurdag?
–Ja, men ho meinte jo at skidamer berre skal gå fort å ski, og ikkje prøve og gjere seg gjeldande på andre område i det heile, gjorde ho ikkje?
–Verka nesten sånn, ja, og det kan jo faktisk synast som ho har eit vesentleg poeng der, gitt, høhø...
–Dessutan meiner 89% av VG sine lesarar at me må tole såpass... Men det er jo kanskje mest komisk at skiforbundet overser heile greia medan dei med alvorsam røyst tek føre seg ein av heltane i heimen, Petter Northug, fordi han hadde feil sponsor på genseren hjå Grosvold fredagskvelden.
–Men var det ikkje ein overreaksjon å gje stakkaren to månadsløner i straff, då?
–Hm, det er iallfall bra dei sentrale kreftene i langrennssporten er medvitne kva bodskap dei fremjar som verkeleg viktige i media...

Allsong i seinhaustnatt

Ordet motivasjon kjem av det latinske ordet movere som tyder å røre seg. Motivasjon er sjølve grunnlaget for det å lære, trivast og prestere – både i idrett og livet elles. Om ein skal oppnå dei resultata ein vil, må i tillegg motivasjonen vere til stades over tid. For uthaldande og sportsinteresserte sambygdingar var det ein herleg dose motivasjon i å dele historier frå 2008 med einannan på haustens store Kleppafest sist helg. Langrenn i inn- og utland, sykkelritt, meir eller mindre spektakulære fjellturar og jamvel maratonløp vart skildra med stor innleving til festmiddag, vin og jolegløgg. Mellom mange høgdepunkt, var den etterkvart så tradisjonsrike songen skriven til festmiddagen etter Birkebeinerrennet i 2001:

Tekst: Jan R.
Melodi: Å eg veit meg eit land (trad.)

Å eg veit meg ein stad, der eg kan slappa a’
Der eg møter ein ven
Der eg slepp klyppa plen
Der eg gjerne er gjest,
der eg kan ta ein fest
Der eg slit meg, og kanskje skal døy
Det er Kleppa, det er Kleppa, det er Kleppa i hylande storm,
Det er Kleppa, det er Kleppa, det er Kleppa som gjer meg i form!

Å eg veit meg ein dal
Der eg møter ein vegg
Veggen slær meg knock out
berre tanken er nok
Der eg likevel går,
gjekk i fjor, går i år
Der eg slit meg, og kanskje skal døy
Orradalen, Orradalen, denne dalen vi elskar så høgt,
Orradalen, Orradalen, kan du tenkja deg venare dal?

Å eg veit meg eit renn,
der eg sjølv gjev meg skjenn
Der eg piner meg fram,
for å få øl og dram
Renn eg atter går att,
mine draumar kvar natt
Der eg slit meg, og kanskje skal døy
Birkebeinar, Birkebeinar, heidersplassen i vårt liv du har,
Birkebeinar, Birkebeinar, det var til deg vi livet vårt gav!

Og ved neste krossveg må nokon ta på seg å skildre heimturen, der me vandra i lag i beksvarte natta - med eller utan hovudlykt...

Forandring frydar

Barack Hussein Obama tiltrer 20. januar 2009 som USA sin 44. president. Han har ambisjonar om å endre, seier han, både USA og verda. Me ynskjer, som alle andre eg har diskutert valet med i dag, endringa velkomen til The White House i Washington. Obama har lova skattelette for unge og familiar i etableringsfasen, ein slutt på krigen i Irak og monalege investeringar i fornybar energi. Bra! I tillegg lovar han langt lågare prisar på helsetenester.

16. januar 2007 tok Obama det fyrste steget mot å erklære sitt presidentkandidatur. Då sette han nemleg i sving ein komitè som skulle undersøkje moglegheitene for å nå fram som demokratane sin kandidat. Frå 10. februar i år vart det eit meir eller mindre realt kappløp mot Hillary Clinton om kandidaturet. Etter ein konfliktfyld nominasjonsprosess mellom kvinne og svart vart han 27. august, etter framlegg frå Hillary, vald til å vere demokratane sin kandidat til vervet. Og så vann han heile greia i dag med absolutt fleirtal! Me gratulerer sjølvsagt med den historiske sigeren og ynskjer tvi-tvi med jobben.

Hm, det slær meg at endring jo kan vere så mangt. Frå dei store orda og særs velformulerte, ja utruleg presise talane frå Barack Obama og komande visepresident Joseph Biden, tek me like godt steget heilt ned til kvardagen i Sogn. For endringar skjer jo her òg!

Det var nesten så det var eit snev av vemod då eg tidlegare denne veka kom over ein trufast birkebeinar som monterte ny trepostkasse på det store tøygetreet ved før nemnde Fivelshòla i Henjadalen. Tenkte liksom ikkje over det der og då, for sjølvsagt var den nye solid og flott. Men jamen vart det til at eg, saman med treningsgrannen, var innat i går kveld og henta nedatt den gamle, gitt. Ho låg liksom litt for seg sjølv bak ein stein, inni låg det restar frå ei forlengst arkivert notisblokk - og det heile var no ratt for gale... No ventar turking, liming og enkel restaurering av eit smålåte, men kjempetriveleg, landemerke for trimmarar og turgåarar langs Henjaelvi. –Men du, henta du verkeleg ned den gamle kassa, du då? Turking i kjellaren, seier du? Kan me bruke ho til noko vettugt, då? –Eh, øh, hrrrm, yes, we can...