Fyrste mai

Den internasjonale arbeidarkongressen kom saman i Paris i 1889 for å stifte Den annen Internasjonale. Etter framlegg frå dei fagorganiserte i USA vart 1. mai vedteken som internasjonal demonstrasjonsdag. Frå Noreg deltok formannen i Arbeidarpartiet og seinare ordførar i Christiania, Carl Jeppesen, på kongressen. Han sytte i etterkant for at mange starta opp demonstrasjonar og markeringar for arbeidarane sine rettar også her til lands på denne dagen.

Allereie i 1890 vart dagen markert mange stader i Noreg. I Christiania (som Oslo heitte frå 1624 til 1925, hugsar?) og Kristiansand vart det arrangert demonstrasjonstog. Arbeidarar i Fredrikshald (Halden) feira dagen med ein stor og lysteleg fest, huhei, medan det i Skien og Hønefoss var engasjerte møte med flammande innlegg. Enkelte stader valde arbeidarane å utsetje markeringa til næraste helg – for å unngå konflikt med arbeidsgjevarane!

Fram til i 1919 var kravet om ein lovfesta normalarbeidsdag på 8 timar markeringa sitt fremste, og somme hevdar einaste, verkeleg viktige krav. Dette skuldast sjølvsagt at det var eit konkret krav om kortare arbeidstid. Men kravet var også av nærast symbolsk karakter, slagkraftig formulert i den kjende tredelinga: ’8 Timer arbejde, 8 Timer frihed, 8 Timer hvile’. Slik det sto på det fyrste norske 1. mai-merket i 1892. I 1947 vedtok Stortinget at 1. mai skal vere offentleg høgtidsdag.

–Men kva kan me nytte 1. mai til i dag, då? –Kva er liksom kampsakene som kan få deg til å hengje ut verandaflagget? Eg spør. –Døh, høyr her; kampen mot barnearbeid, miljø-/klimakampen, likestillingstema på alle nivå og sveltekrisa i den tredje verda er alle tema som appellerer til internasjonal solidaritet, kjem det spontant frå huskona. Ho ser ut som ho kan halde fram med ytterlegare 10 tema, men stoggar der. –Såg du forresten kommentaren frå han Asbjørn Kristoffersen i BT på onsdagen? –Jau, fekk såvidt med meg den. –Då las du jo at Verdas Matvareprogram no appellerer om 2,5 milliardar kroner til naudhjelp som fylgje av den sterke auken i matvareprisane. 40 land er så hardt råka at dei må ha hjelp utanfrå snarast råd, hevdar FNs organisasjon for mat- og landbruksspørsmål. Ho held fram; –I fleire av desse landa har det vore store demonstrasjonar og opprør, seinast denne veka. –Ikkje rart svolt er eit farleg utgangspunkt for konflikt, og særleg når dei som svelt har kraft til politisk kamp, sler eg fast.

Grunnen til at Rema 1000 nyleg hamstra ris er at konkurransen om maten er skjerpa, mellom anna som fylgje av større etterspurnad etter kjøt og meieriprodukt. I tillegg kjem overgangen til produksjon av biodrivstoff som går på kostnad av matproduksjonen. Det er jo meir lønsamt å nytte store landbruksareal til dette. Og reservelagra av mat på verdsbasis er små! Prisstiginga reflekterer dessutan sterk auke i prisane på olje, transport og gjødning, innsatsfaktorar som bøndene må betale. Mat er blitt ei strategisk vare, slik det historisk har vore i krisesituasjonar. Slik det var under krigen her til lands.

Det er mykje som talar for at matvarer vil bli varig dyrare. Klimaendringar er ein av dei viktigaste grunnane til det. Kvifor? Det skal ikkje store temperaturendringane til før dei rammar verdas viktigaste kornkammer, og då går kornproduksjonen drastisk ned. Det blir dessutan fleire munnar å mette, prognosane syner ein årleg auke på 75 millionar menneske i verda. Mindre mat + fleire munnar å mette = større etterspurnad = seljars marknad = prisstiging.

I beste fall vil prissjokket medføre ei sterkare satsing på landbruket! Betre prisar vil gje bøndene pådriv til auka produksjon og dermed betre inntekter. Så jamen sit eg her på loftet, fyrste mai, og kjenner at den raudgrøne regjeringa har ein jobb å gjere internasjonalt også på dette området. –Kom an no, Jonas, me ventar initiativ, og særleg nett i dag! –Men kvar sette me verandaflagget etter bursdagen til eldstesonen, då?

Kjelde: Norsk historie 1870-1905, Jostein Nerbøvik, Det norske samlaget, (1990)